تاثیر این تنش‌ها در بلند مدت بر فضای سیاسی حاکم بر روابط ترکیه و اتحادیه اروپا، نمایان شدن شکاف‌های عمیق در رابطه این دو کشور، نوع نگاه کشورهای اروپایی به ترکیه و یا انتقادهای صریح از وضع و رویکرد سیاسی داخلی در ترکیه باقی خواهد ماند و مشخص است که در چشم انداز پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا نیز می‌تواند تاثیر بگذارد.
الوقت- تنش‌ها بین ترکیه و برخی از کشورهای اروپایی بعد از آن آغاز و به سرعت شدت گرفت که برخی از مسئولان دولتی ترکیه شامل وزیر دادگستری و وزیر خارجه و برخی مقام‌های دیگر تصمیم گرفتند که در همایش‌های ترک‌تباران در کشورهای اروپایی برای تبلیغ رای به همه پرسی قانون اساسی حاضر شوند، اما اجازه حضور در این کشورها را پیدا نکردند. ابتدا در آلمان مخالفت‌های جدی در این رابطه انجام گرفت و بعد از آن، این رویکرد به هلند، دانمارک و اتریش نیز سرایت کرد. در شماری از کشورهای اتحادیه اروپا جمعیت قابل توجهی از ترک تباران یا مهاجران ترک هستند و آرای آنها به عنوان ترک‌های خارج از ترکیه معمولا در نتیجه انتخابات و همه پرسی‌ها تاثیرگذار بوده است. اما پرسش اساسی آن است که چه عواملی سبب شد تا به یکباره کشورهایی چون آلمان، هلند و برخی دیگر از کشورهای اروپایی نسبت به سخنرانی و تبلیغات دولتی ترکیه در ارتباط با همه پرسی واکنش نشان دهند.
بخشی از این مخالفت‌ها ناشی از شرایط سیاسی ترکیه بعد از کودتا بوده که از دید اروپایی‌ها یک فضای بسته در این کشور پدیدار شده است. از طرفی هم بنابر اعلام رسمی آلمانی‌ها و دیگر کشورهایی که مخالفت کردند، این شیوه تبلیغ چون دولتی بوده آنها ابراز مخالفت کرده‌اند. اما پیامد و نتایج این مخالفت‌ها از چند منظر قابل توجه و تحلیل است؛ اول آنکه افکار عمومی در اروپا و کشورهای دیگر به حساسیت‌های موجود از سوی ترکیه نسبت به اهمیت همه پرسی پی برده‌اند. به خصوص که چنین شیوه تبلیغی که دولتمردان برای تبلیغات اتخاذ کرده‌اند، کم سابقه بوده است. دوم، مواضعی که رجب طیب اردوغان و مقامات دیگر ترکیه نسبت به اقدامات و ممانعت‌های کشورهای اروپایی با تبلیغات مربوط به همه پرسی انجام دادند، فضای موجود را به سمت نوعی فرصت سازی سیاسی پیش بردند. به نظر می‌رسد متهم کردن آلمان و هلند به روی آوردن به سیاست‌های نازیسم از سوی اردوغان با هدف بهره گیری از ایده‌های ملی‌گرایانه صورت گرفته تا این موضوع به یک فرصت تبلیغی برای او تبدیل شود تا ضمن آنکه در عرصه بیرونی جمعی از ترک‌تبارها را به حمایت از همه پرسی جلب کند، در داخل نیز و در شرایطی که انتقادها نسبت به رویکرد دولت در ارتباط با همه پرسی بالا بوده، شرایط را در مسیر تقویت ملی گرایی و حمایت از دولت سوق دهد. با توجه به مهارتی که شخص اردوغان در باره استفاده از فرصت‌های سیاسی و امنیتی در نیل به اهداف خود دارد، که به طور مثال می‌توان به تجربه انتخابات پارلمانی گذشته در مرحله دوم و امنیتی کردن فضای داخلی اشاره کرد، در این زمینه نیز مجالی دست داده است تا از غوغای تنش با اروپا در مسیر جلب افکار عمومی استفاده کند. به همین دلیل است که برخی تحلیلگران معتقدند فضای پدیده آمده، خود تبدیل به یک متود و روش تبلیغی برای اردوغان شده است.
اما در ارتباط با چشم انداز این تنش‌ها لازم است به دو نکته اشاره شود؛ نخست اینکه فضای موجود یک فضای روانی-احساسی در محیط سیاسی برآمده از تبلیغات همه پرسی است و طبیعی است که دولتمردان و رسانه‌های دولتی ترکیه تلاش کنند که از این فرصت و مجال استفاده لازم را در زمینه تهییج افکار عمومی طرفداران همه پرسی داشته باشند. این در حالی است که ممکن است پس از همه پرسی، تنش‌های موجود فروکش کند. دوم در عرصه عمل یا اقدام سیاسی، پیش بینی نمی‌شود که یک دوره طولانی تنش‌آمیز در روابط ترکیه با کشورهایی چون آلمان، هلند و ...استمرار پیدا کند. هرچند که در ترکیه نوعی سرخوردگی نسبت به مواضع اتحادیه اروپا در قبال این کشور به وجود آمده است اما آنکارا نمی‌خواهد به کلی روابط خود را با اروپا مخدوش ببیند. هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی، ترکیه نیازمند یک رابطه پایدار با اروپا است؛ حتی اروپایی که منتقد رویکرد دولت آنکارا باشد.
اما با وجود این، تاثیر این تنش‌ها در بلند مدت بر فضای سیاسی حاکم بر روابط ترکیه و اتحادیه اروپا، نمایان شدن شکاف‌های عمیق در رابطه این دو کشور، نوع نگاه کشورهای اروپایی به ترکیه و یا انتقادهای صریح از وضع و رویکرد سیاسی داخلی در ترکیه باقی خواهد ماند و مشخص است که در چشم انداز پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا نیز می‌تواند تاثیر بگذارد.
سیامک کاکایی/ کارشناس مسائل ترکیه
