الوقت- شبکه خبری «العربیه»، در گزارشی از سفر «عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان به چهار کشور افریقایی، مدعی شده است که این اقدام منجر به اخراج ایران از آفریقا شده است.
العربیه مدعی شده بعد از حادثه سفارت عربستان در تهران، تغییر چشمگیری در مواضع کشورهای آفریقایی در قبال ایران ایجاد شده و وزیر خارجه عربستان در سفر خود به کشورهای آفریقایی مسأله دخالت‌های ایران در امور داخلی دیگر کشورها را مورد بررسی قرار داده است.
این شبکه نزدیک به عربستان مدعی شده ایران طی یک دهه گذشته تلاش کرده با افزایش سطح نمایندگی دیپلماسی خود در 30 کشور آفریقایی، میزان نفوذ خود در این قاره را افزایش دهد.
این شبکه سعودی ادعا کرده که عربستان تلاش خود برای مقابله با این نفوذ را آغاز کرده و در همین راستا عادل الجبیر به چند کشور آفریقایی از جمله، آفریقای جنوبی و زامبیا سفر کرده و در نشست اتحادیه آفریقا حضور پیدا کرده است تا مقدمه آنچه مقابله با ایران می‌خواند را فراهم کند.
این در حالی است که حضور ایران در آفریقا سابقه بسیار طولانی دارد اما طی سالهای اخیر این حضور با فعالیت های ضد شیعی عربستان و وهابیت، محدود شده است.
در همین راستا نیزعربستان اقدامات جدی خود برای اعمال سیاست های ضد ایرانی اش را با فشار بر سودان به عنوان یکی از کشورهای دارای روابط استراتژیک با ایران آغاز نمود و در شهریور 1391 سودان، مراکز فرهنگی ایران در این کشور را به اتهام تبلیغ تشیع تعطیل نمود. بعد از حادثه تعرض به مراکز دیپلماتیک عربستان در ایران، سودان، سومالی و جیبوتی با فشار عربستان مجبور به قطع روابط دیپلماتیک خود با ایران شدند. همچنین عربستان با فشار بر نیجریه و ارتش این کشور، در اول ماه ربیع الاول دست به کشتار شیعیان نیجریه زد و رهبر آنها شیخ ابراهیم زاکزاکی هنوز در بازداشت نیروهای امنیتی به سر می برد.
هر چند کشورهایی مثل سودان، در برابر این فشارهای عربستان، تسلیم شدند و روابط خود را با ایران قطع کردند اما در این میان فشار عربستان بر کشورهایی مثل الجزایر، مغرب، تونس و مصر کارساز نبوده است و این کشورها چندان با سیاست ضد ایرانی سعودی همراهی نمی‌کنند هرچند تلاش می‌کنند حد میانه را حفظ کنند.
عربستان بارها برای حضور الجزایر در ائتلاف عربی علیه یمن تلاش کرده است اما الجزایر با رد این درخواست عربستان، تلاش کرده با فرا خواندن عربستان به خویشتن داری، از همراهی با سیاستهای عربستان دوری کند.
مصر نیز علی رغم مشکلات اقتصادی فراوان و استفاده عربستان از این اهرم برای فشار بر مصر و همراه کردن آن با سیاست های ضد ایرانی خود، از همراهی با عربستان طفره رفته است.
در این میان با توجه به سابقه حکومت فاطمیون و گستردگی تصوف در جوامع کشورهای آفریقایی بویژه شمال این منطقه و مشترکات آنها با تشیع، این مساله فرصت و زمینه مناسبی را برای فعالیت ایران در آفریقا فراهم نمود است. با توجه به این فرصت و زمینه، پذیرش بالایی در جوامع این کشورها برای حضور ایران وجود دارد و اگر در مقطعی نیز حکومتهای این جوامع مثل سودان بر اثر فشارهای عربستان مجبور به همراهی با این کشور شده اند اما اشتراکات عمیق فرهنگی ایران با جوامع این کشورها از نفوذ بالای ایران و زمینه های موجود حکایت دارد.
علاوه بر این در میان کشورهای عربی شمال آفریقا نگاه مناسبی نسبت به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس وجود ندارد. بسیاری از مردمان منطقه شمال آفریقا و مغرب عربی خود را بربر می دانند تا عرب لذا یک نگاه تحقیر آمیز نسبت به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دارند. قذافی رهبر سابق لیبی، یکی از مخالفان سرسخت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بویژه عربستان بود و با اصطلاح خنازیر الخلیج(خوکهای خلیج) آنها را خطاب می کرد. این نگاه منفی به اعراب حوزه خلیج فارس، ریشه عمیقی در جوامع آفریقایی بویژه شمال آفریقا دارد و این مساله نیز مانعی جدی در برابر نفوذ ادامه دار عربستان در این کشورهاست.
از سوی دیگر جوامع آفریقایی به لحاظ فرهنگی و مذهبی جوامعی معتدل می باشند و با توجه به اسلام اعتدالی آنها، پذیرش مناسبی برای جمهوری اسلامی به عنوان نماد این نوع از اسلام در برابر اسلام افراطی و وهابیت وجود دارد. هرچند طی سالهای اخیر وهابیت به دلیل هزینه های گزافی که در کشورهای افریقایی به ویژه مناطق محروم انجام داده، توانسته است حضور خود را بیش از گذشته گسترش دهد اما به دلیل عملکرد گروههای تکفیری چون داعش و وابستگی فکری آنها به عربستان و تنفر جریان تصوف و اسلام اعتدالی از اسلام افراطی و وهابیت، عربستان به عنوان حامی بزرگ وهابیت با موانع بسیاری در جوامع آفریقایی مواجه می باشد.
با توجه به آنچه که گفته شد هرچند عربستان طی سالهای اخیر با بهره گیری از چارچوب اتحادیه عرب و وضعیت وخیم اقتصادی برخی از کشورهای افریقایی چون سودان و سومالی توانسته برخی از آنها به لحاظ سیاسی از همراهی با ایران بازدارد اما این کشور در همراه کردن بسیاری از کشورهای مهم آفریقایی نیز با سیاستهای ضد ایرانی خود، ناکام مانده است. همچنین زمینه های فرهنگی و اجتماعی موجود در کشورهای آفریقایی مانع مهمی دیگری در برابر گسترش نفوذ عربستان و وهابیت در این کشورها می باشد و ادعای وزیر خارجه عربستان مبنی بر جلوگیری از نفوذ ایران در آفریقا را می توان به نوعی فرافکنی و از روی استیصال ارزیابی نمود.
